Dünya dostu alışveriş ile şirketleri duyarlı hale getirmek

Sürdürülebilir alışveriş denilince çoğu insanın aklına hemen çok pahalı organik ürünler, bez torbalar ya da ikinci el kıyafetler geliyor ama işin aslı aslında bundan çok daha derin. Hepimizin farkında olmadan yaptığı en basit alışveriş tercihi bile doğaya, ekonomiye ve topluma ciddi etkiler bırakıyor. Bir şişe su alırken, plastik bir poşet kullanırken ya da indirimde diye aslında ihtiyacımız olmayan bir tişörtü sepete eklerken bile dünyaya küçük de olsa bir mesaj gönderiyoruz. O mesaj da şunun gibi oluyor: “Ben bu üretim biçimini onaylıyorum, devam edebilirsin.” İşte bu yüzden alışveriş dediğimiz şey sadece cebimizle ilgili değil, aynı zamanda gezegenle yaptığımız bir anlaşma gibi.
Bugün artık hepimiz biliyoruz ki kaynaklarımız sınırsız değil. Her gün üretilen milyonlarca ürünün ham maddesi, enerjisi, suyu bir şekilde doğadan alınıyor. Bunun bir de geri dönüş kısmı var; yani çöpler, atıklar, karbon salınımları. Alışverişi sadece bir “ihtiyaç karşılamak” gibi görürsek büyük resmi kaçırmış oluyoruz. Çünkü aldığımız her ürünün arkasında bir üretim zinciri var. Bu zincirin içinde kullanılan su miktarı, işçilerin çalışma koşulları, karbon salımı, hatta kullanılan boyaların doğaya karışıp karışmadığı bile var. Biz sürdürülebilir alışveriş dediğimizde aslında bütün bu zinciri daha sağlıklı, adil ve doğa dostu hale getirmekten bahsediyoruz.
Bunu biraz daha somut düşünelim. Mesela çok sevdiğimiz bir kahve bardağını ele alalım. Tek kullanımlık plastik bardak yerine yanımızda taşınabilir bir termos kullanmayı alışkanlık haline getirirsek, bir yıl içinde yüzlerce bardaktan kurtulmuş oluruz. Şimdi herkes bunu yapsa, yılda milyonlarca plastik bardak üretilmemiş olur. Bu da fabrikaların daha az plastik üretmesi, daha az petrol tüketmesi, daha az karbon salması anlamına gelir. Yani küçücük bir alışkanlık, kocaman bir fark yaratabiliyor. Aynı şey alışveriş torbaları için de geçerli. Poşet yerine bez çanta taşımak belki ilk başta küçük bir detay gibi görünüyor ama uzun vadede doğaya bırakılan plastik yükünü inanılmaz azaltıyor.
Tabii sürdürülebilir alışveriş sadece plastikten kaçınmakla sınırlı değil. Aslında işin en temelinde şu var: gerçekten ihtiyacımız olanı almak. Çünkü tüketim çılgınlığının en büyük zararı ihtiyaç fazlası ürünlerin üretilmesinden ve tüketilmesinden geliyor. Dolabımızda hiç giymediğimiz onlarca kıyafet, kullanmadığımız elektronik eşyalar ya da sırf indirim var diye alınan gereksiz ürünler… Bunların hepsi bir şekilde üretilirken enerji, su ve emek tüketildi. Bizim evde kullanılmadan duran bir ürünün arkasında belki de binlerce litre su harcandı. Bu yüzden sürdürülebilir alışveriş demek biraz da “az ama öz almak” demek. Gerçekten ihtiyacımız varsa almak, yoksa durmak.
Bir de işin ikinci el boyutu var. Eskiden ikinci el deyince insanların aklına hemen kalitesiz ya da eski şeyler gelirdi. Oysa bugün ikinci el alışveriş hem çok popüler hem de çok mantıklı hale geldi. İnternette bu iş için kurulmuş platformlar var, insanlar kıyafetlerini, kitaplarını, elektronik eşyalarını satıyor, takas ediyor. Bunun doğaya katkısı o kadar büyük ki! Çünkü sıfırdan yeni bir ürün üretilmiyor, var olan bir ürünün ömrü uzatılıyor. Yani bir kıyafet başkasına geçtiğinde hem o kişinin ihtiyacı karşılanıyor hem de yeni bir üretim yapılmadığı için doğa daha az zarar görüyor. Üstelik ikinci el alışveriş sadece çevreye değil, cebimize de iyi geliyor. Daha uygun fiyatlara ürün almak mümkün oluyor.
Sürdürülebilir alışverişin en keyifli taraflarından biri de aslında bilinçli tüketici olmanın verdiği tatmin duygusu. Mesela adil ticaret sertifikalı bir kahve aldığında biliyorsun ki o kahveyi üreten çiftçi hakkını almış, emeği karşılıksız kalmamış. Ya da organik bir ürün aldığında biliyorsun ki o ürünün içinde seni hasta edecek kimyasal kalıntılar yok. Bu sadece doğayı korumak değil, aynı zamanda insan sağlığını da korumak anlamına geliyor. Yani işin içinde bir vicdan rahatlığı var. Bir yandan doğaya zarar vermiyorsun, bir yandan da emekçiye destek oluyorsun. Bu, alışverişi basit bir tüketimden çıkarıp daha anlamlı bir hale getiriyor.
Tabii bazı insanlar şöyle düşünüyor: “Tamam güzel de sürdürülebilir ürünler çok pahalı, herkesin alması mümkün değil.” Evet, bazı durumlarda fiyatlar yüksek olabiliyor ama sürdürülebilir alışveriş illa pahalı ürün almak anlamına gelmiyor. Aslında en sürdürülebilir alışveriş hiç yapmadığımız alışveriş. Bir ürünü yeniden kullanmak, onarmak, paylaşmak veya değiştirmek de sürdürülebilirliğin bir parçası. Mesela bozulan bir elektronik eşyayı hemen çöpe atmak yerine tamir ettirmek, yeni bir mobilya almak yerine eskisini boyayıp değerlendirmek hem cebimizi koruyor hem de doğayı. O yüzden işin sadece “yeşil ürün satın almak” kısmına takılıp kalmamak lazım. Asıl mesele bilinçli tüketim.
Sosyal medyada bu konuyla ilgili çok güzel hareketler de var. İnsanlar kendi dönüşüm hikayelerini paylaşıyor, örneğin plastikten tamamen kurtulmak için nasıl adımlar attıklarını, sıfır atık yaşam tarzını nasıl benimsediklerini anlatıyor. Bu tür paylaşımlar başkalarına da ilham veriyor. Çünkü birisi kendi hayatında küçük ama etkili değişiklikler yapabiliyorsa, demek ki hepimiz yapabiliriz. Sonuçta kimse bizden bir anda mükemmel olmamızı beklemiyor. Küçük adımlarla başlamak, mesela su şişesini tekrar kullanılabilir bir şişeyle değiştirmek ya da haftada bir gün alışverişe çıkmamak bile sürdürülebilirlik yolunda kocaman bir fark yaratıyor.
Bir de işin şu tarafı var: sürdürülebilir alışveriş sadece bireysel değil, toplumsal da bir hareket. Biz tüketiciler talep ettikçe markalar da üretim biçimlerini değiştirmek zorunda kalıyor. Bugün birçok büyük marka geri dönüştürülmüş malzemelerden koleksiyon çıkarıyorsa, bunun sebebi tamamen tüketici talebi. Yani biz ne istersek o üretiliyor. Eğer biz “ben doğa dostu ürün isterim” diyorsak, üretici de buna uyum sağlamak zorunda kalıyor. Bu zincir aslında elimizdeki en büyük güçlerden biri. Çünkü alışveriş yaparken verdiğimiz karar sadece bizim değil, milyarlarca insanın geleceğini etkiliyor.
Sürdürülebilir alışveriş demek biraz daha bilinçli, biraz daha sabırlı, biraz daha vicdanlı olmak demek. Tüketim alışkanlıklarımızı gözden geçirmek, gerçekten ihtiyacımız olanı almak, mümkünse ikinci el tercih etmek, plastikten olabildiğince uzak durmak ve adil ticareti desteklemek… Bunların hepsi tek tek küçük görünüyor ama bir araya geldiklerinde dev bir değişim yaratıyor. Ve en güzeli, bu değişimi yapmak hiç de zor değil. Sadece biraz farkındalık, biraz dikkat yeterli. Çünkü alışveriş sadece bir ihtiyaç değil, aynı zamanda bir seçim. Biz nasıl bir dünyada yaşamak istiyorsak, o dünyanın ipuçlarını verdiğimiz her alışverişte gizliyoruz.