Şirketlerin hikâyesi çoğu zaman büyük hayallerle başlar. Kurucular vizyon çizer, sermaye koyar ve geleceği inşa etmeye çalışır. Ancak hayaller ile gerçekler arasındaki mesafe çoğu zaman sandığımızdan daha büyüktür. Türkiye’de kurulan şirketlerin önemli bir kısmı ilk beş yılını tamamlayamazken, dünya genelinde tablo pek farklı değildir. Peki, bu şirketlerin batışı bir tesadüf müdür? Elbette değil; iflas genellikle yıllar boyunca biriken yönetim hatalarının doğal sonucudur.
Şirketlerin batış nedenlerinin başında yönetimsel hatalar gelir. Karar alma süreçlerindeki zayıflıklar, maliyetlerin kontrol edilememesi, planlama eksiklikleri, işletme sermayesinin etkin kullanılmaması ve nakit akışındaki problemler şirketin performansını ciddi şekilde zayıflatır. Rekabetin doğru analiz edilmemesi ve büyümenin sağlıklı yönetilememesi de şirketi çıkmaza sürükler.
Bir diğer kritik faktör ise pazar ve müşteri ihtiyaçlarının doğru analiz edilememesidir. Müşteri odaklı olmayan, değişen trendleri takip etmeyen ve pazarın sinyallerine kulak asmayan işletmeler, zamanla müşteri kayıplarıyla karşı karşıya kalır. Bunun yanında, teknolojik gelişmelere ayak uyduramayan şirketler de başarısızlığa mahkûmdur. Dijitalleşen dünyada teknolojiye uyum sağlayamayan işletmeler, rekabet güçlerini kaybeder ve sonunda batışla yüzleşir.
Şirketlerin başarısızlığa sürüklenmesinde öne çıkan faktörleri yedi başlık altında toplarsak;
- Nakit Akışı Krizi
Birçok yönetici kârlılığa odaklanır ama asıl mesele nakittir. Satış yapıp tahsilat alamıyorsanız ya da satın alma vadelerinizle satış vadeleriniz birbirini tutmuyorsa kısa sürede borç sarmalına girersiniz. “Zombi şirketler” işte böyle doğar: “sürekli borçlanan, günü kurtaran görünürde yaşayan ama aslında ölü olan yapılardır. - Yanlış Strateji ve Plansızlık
Nakit sorununu aşan şirketler için ikinci büyük tuzak stratejidir. Yanlış pazar seçimi, gereksiz yatırımlar veya rakibi küçümsemek, finansal kaynakların yanlış yönlendirilmesine yol açar. Böylece şirket büyümek yerine küçülür. Stratejisi olmayan firmalar günü kurtarır ama geleceğini kaybeder. - Liderlik ve Yönetim Zaafları
Strateji tek başına yetmez; doğru liderlik de şarttır. “Her şeyi ben bilirim” anlayışıyla hareket eden, ekibinin donanımını hiçe sayan yönetimler uzun vadede başarısızlığa mahkûmdur. Lider, sadece emir veren kişi değildir; vizyon çizer, yol gösterir, insanlara ilham verir. Yönetici ile lider arasındaki fark da buradadır: Yönetici düzeni korur, lider ise değişime yön verir. Bu nedenle liderlik zaafı yaşayan şirketler, en güçlü stratejiyi bile hayata geçiremez.
Liyakatten uzak, yalnızca güven ilişkisine dayalı yönetim biçimleri sürdürülebilir olamaz. Yakın arkadaş veya akraba ilişkileriyle şekillenen yönetim yapıları, krizleri yönetemez ve şirketi zayıflatır. Bu tür ortamlar, çalışanlar arasında güvenin zayıflamasına ve iletişim sorunlarına yol açar; sonuç olarak dedikodu kültürü hâkim olur. İşe uygun, yetkin kişilerle çalışmak şarttır. Dedikodu kültürünün hâkim olduğu kurumlarda ne vizyon gelişir ne de başarı kalıcı olur. - Kurumsallaşamamak
Kurumsallaşmanın eksikliği, süreçlerin sürdürülebilirliğini etkiler. “Benim kontrolümde” anlayışının hâkim olduğu kurumlarda süreçler aksar, İşi sistem yerine kişilere bağımlı hale getirir. Böyle bir yapıda işler, bireylerin bilgi ve inisiyatifine sıkışır; kişi ayrıldığında ya da hata yaptığında tüm düzen bozulur. Kurumsal yönetişim eksikliği, büyümenin önünü keser çünkü kararlar kişisel tercihlere göre alınır, standartlar oluşmaz.
Kurumsallaşmayan şirketler, küçük krizlerde bile büyük sarsıntılar yaşar. Çünkü prosedürleri, net sorumluluk tanımları ve denetim mekanizmaları yoktur. Yönetim tamamen “güven” veya “alışkanlık” üzerine kurulu olduğu için sürdürülebilirlik sağlanamaz. Bu nedenle kurumsallaşamayan şirketler ya büyüyemez ya da büyüdükçe kırılganlaşır.
Unutulmamalıdır ki kurumsallaşma yalnızca bürokrasi ve evrak düzeni değildir. Asıl anlamı; şeffaflık, hesap verebilirlik, denetim mekanizmaları ve sürdürülebilirliktir. Kurumsal yapıya sahip şirketler, kişilere değil sistemlere dayandığı için hem krizleri daha kolay aşar hem de uzun vadeli başarıya ulaşabilir. - Kalite; Tüm Paydaş Odaklılık
Kalite sadece belge veya sertifikalardan ibaret değildir. Asıl kalite, şirketin iş yaptığı veya yapmak zorunda olduğu tüm taraflara sunduğu çözümlerde ve süreçlerin güvenilirliğinde kendini gösterir. Müşterilere ihtiyaçlarına uygun ürün ve hizmetler sunmak, finansal kurumlar ve devlet daireleriyle sağlam ilişkiler kurmak, sürekli güvenilir iş birlikleri yürütmek ve iş ortaklarına değer katan projeler geliştirmek kalitenin temel unsurları arasında yer alır.
Hatalı ürünler için açıklama sunamayan, süreçlerde şeffaf iletişim kuramayan veya finansal kurumlar ve kamu otoriteleri ile gerekli görüşmeleri yürütemeyen yöneticilere sahip şirketler, resmi sertifikalara sahip olsalar bile uzun vadeli başarı ve sürdürülebilir büyümeyi garanti edemez.
Tüm paydaşlara odaklı kalite, şirketin itibarını ve rekabet gücünü doğrudan etkiler. Tekrarlanan hatalar ve süreçlerdeki belirsizlik, kısa vadede maliyetleri artırırken uzun vadede şirketin pazardaki konumunu zayıflatır. Kaliteyi süreçlerin merkezine koyan şirketler, hataları önceden tespit edebilir, paydaş memnuniyetini artırabilir ve kriz anlarında daha dayanıklı olur. Bu nedenle kalite, sadece kâğıt üzerinde değil, fiilen ve kültürel olarak benimsenmesi gereken bir stratejidir. - Krizlere Hazırlıksız Yakalanmak
Şirket bir buzdağı gibidir: Görünen kısmı işlevsel olsa da asıl tehlike suyun altındaki hatalar, eksiklikler ve zayıflıklardır. Pandemi, ekonomik dalgalanmalar, jeopolitik riskler veya sektörel şoklar… Krizler her zaman vardır ve her zaman olacaktır. Fark yaratan, krizlerin kendisi değil; şirketin bu krizlere hazırlıklı olup olmamasıdır.
Hazırlıksız şirketler, panik ile alınan kararlar, plansız yatırımlar ve kontrolsüz harcamalar nedeniyle finansal dengesini kaybeder, operasyonel süreçleri sekteye uğrar ve stratejik fırsatları kaçırır. Kriz yönetimi, sadece acil durum planları hazırlamak değil; finansal rezervler oluşturmak, süreçleri esnek hâle getirmek ve ekipleri hızlı karar almaya hazır tutmak anlamına gelir. Paydaşlarla güçlü iletişim ve şeffaflık, krizin etkisini minimize eder.
Krizler şirketleri yok etmez; krize hazırlıksız yakalanmak ve doğru önlemleri zamanında almamak onları zora düşürür. Bu nedenle şirketlerin risk analizi yapması, esnek bütçe ve stratejiler geliştirmesi, senaryolar üzerinde çalışması ve kriz anında bilinçli kararlar alabilecek mekanizmaları kurması kritik önemdedir. - İnsan Kaynağına Yatırım Yapmamak
Şirketlerin en büyük sermayesi insan kaynağıdır. Nitelikli çalışanlarını elde tutamayan, liyakati göz ardı eden şirketler en değerli kaynağını kaybeder: insanı…Motivasyonu düşük, bağlılığı zayıf bir ekip, en iyi stratejiyi bile etkisiz hâle getirir.
İnsan kaynağına yatırım yapmak demek sadece maaş artışı sağlamak değildir. Çalışanların yeteneklerini geliştirmek, performanslarını ölçmek, kariyer yolları sunmak, sorumluluk vermek ve katkılarını görünür kılmak da bu yatırımın bir parçasıdır. Ayrıca sağlıklı bir geri bildirim kültürü ve sürekli öğrenme ortamı, çalışan bağlılığını artırır ve hataların önüne geçer.
Aile şirketlerinde kuşak çatışmaları veya profesyonel yönetim eksikliği, insan kaynağının verimli kullanılmasını engelleyebilir. Bu nedenle şirketlerin doğru işe doğru kişiyi yerleştirmesi, liyakate dayalı terfi sistemleri oluşturması ve verimsiz kadroların zamanında düzeltmesi kritik önemdedir.
İnsan kaynağına yatırım yapmamak, kısa vadede tasarruf gibi görünse de uzun vadede şirketin en değerli kaynağı olan verimli, yetenekli ve bağlı ekibi kaybetmesine yol açar. Bu kayıp, operasyonel verimliliği düşürür, stratejilerin hayata geçmesini engeller.
Kriz Bahane, Yönetim Gerçek
Şirketleri batıran dışarıdaki fırtınalar değildir; içerideki yanlışlardır.
Kurtuluş, suçluyu dışarıda aramakta değil; aynaya bakıp hataları kabul etmekte yatar. Yol yakınken iç muhasebeyi yapmak ve hataları düzeltmek gerekir. Çünkü iş dünyasında batış kaçınılmaz değildir, ama hatalarda ısrar edenler için kesin sondur. Unutmayın ki; Şirket bir gemi gibidir; doğru rotayı belirleyen ve dümen başında olan kaptan sayesinde fırtınaları aşabilir, aksi takdirde dalgalar onu batırır.
