XYZ Tekstil A.Ş.’nin dördüncü kattaki yönetim katında sabah ışığı yeni yeni kendini belli ederken, toplantı odasının içi biraz renksiz görünüyordu. Ciro grafikleri hâlâ parlak, sunum slaytları hâlâ kusursuz hazırlanmıştı. Metin Bey masanın başına oturduğunda dosyasını açtı. İçindeki grafikleri o kadar çok görmüştü ki artık çizgilerin nereden nereye kıvrıldığını ezberlemişti. Bugün stokların arkasına saklanan gerçek likidite gücü masaya yatırılacaktı.
Selin odaya girdiğinde yüzündeki ifade her zamanki gibiydi. Kendine güvenli, sakin ve dikkatli. Masaya oturdu, dosyayı açtı ve doğrudan konuya girdi.
“Önceki analizimizde, XYZ Tekstil A.Ş.’nin parlak kârlılık grafiklerinin ardında yatan tehlikeyi görmüştük: Cari Oran, üç yıl içinde 1.6’dan tehlikeli bir şekilde 0.9’a gerilemişti. Bu düşüş, şirketin likidite tamponunun eridiğini gösteren bir uyarı mektubuydu. Ama kesin bir kanıya varmak için cari oran tek başına yeterli değil. Cari Oran’ın hesaplamasına dâhil edilen stoklar, özellikle tekstil gibi üretim ve ticaret yoğun sektörlerde, likidite gücünü olduğundan yüksek gösterebilir. Ekonominin daraldığı veya talep yavaşlaması yaşandığı dönemlerde, stoklar nakde çevrilmesi en zor ve en çok değer kaybeden varlık kalemidir. Bu yüzden, bugün stokları denklemin dışına alıyoruz. Sadece en hızlı nakde dönüşebilen varlıklarla borçların karşısında ne kadar dayanabiliriz ona bakacağız.”
Asit-Test Oranı: Gerçek Likidite Testi
Selin, toplantının başında ekrana formülü yansıttı:
Asit Test Oranı = Dönen Varlıklar- Stoklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
“Metin Bey,” dedi Selin, “Cari Oran’dan farklı olarak, Asit-Test Oran’ında stokları tamamen dışarıda bırakıyoruz. Amacımız, en kötü senaryoda bile, yani elimizdeki stokları satamazsak dahi, kısa vadeli borçlarımızı ödeyip ödeyemeyeceğimizi görmek. Finansal çevrelerde bu oranın ideal olarak 1 ve üzeri olması beklenir. Çünkü 1’in altındaki bir oran, en acil durumlarda borçları karşılamak için stokları zararına satmak zorunda kalma riskine işaret eder”.
XYZ Tekstil’in Sonuçları: Kriz Sinyali
Selin, XYZ Tekstil’in bilançosundaki rakamları kullanarak hesaplamayı yaptı. Projeksiyonda yeni bir tablo belirdi.
Hazır Değerler + Ticari Alacaklar: 210 milyon TL
Stoklar: 310 milyon TL
Dönen Varlıklar Toplamı: 520 milyon TL
Kısa Vadeli Yükümlülükler: 415 milyon TL
Asit Test Oranı = 210 Milyon TL / 415 Milyon TL = 0.506
Metin Bey sandalyesinde doğruldu.
“Asit Test Oranı 0,50 seviyesinde. Kısa vadeli borçların yalnızca %50’si likit varlıklarla karşılanabiliyor; geri kalan %50’si için şirketin stok satışı yapması veya dış finansmana başvurması gerekiyor anlamına gelir”.
Selin başını salladı.
“Bu oran bize stoklar olmadan borçlara karşı ne kadar kırılgan olduğumuzu gösteriyor. Depoda duran kumaşları, yarı mamulleri, satışa hazır ürünleri bu hesaba dahil etmiyoruz. Çünkü piyasa koşulları kötüleştiğinde stokların satışının hemen gerçekleşmeme ihtimali vardır.”
Selin ekrana başka bir tablo yansıttı. Bu tablo stok riskini gösteren detaylı bir analizdi.
Stok Yaşlanma Analizi (XYZ Tekstil)
0–30 gün: 110 milyon TL
30–90 gün: 95 milyon TL
90–180 gün: 65 milyon TL
180 gün üzeri: 40 milyon TL
Selin devam etti: “Metin Bey, Cari Oran’ı yüksek gösteren o büyük stok yığınının içinde, tam 40 milyon TL değerinde, 6 aydan uzun süredir depoda bekleyen mal var. Kağıt üzerinde elimizdeki 310 milyon TL stok varlığı var ama nakde dönüşme hızı oldukça düşük. Gördüğünüz gibi, toplam stokların yaklaşık yüzde 13’ü en riskli kategoride, yani ölü stok sınırında.”
Metin Bey kaşlarını çattı: ” Demek ciro rakamı aslında bizi yanıltıyormuş. Yani bu 40 milyon TL, büyük ihtimalle ya zararına satılacak ya da teknolojik/modaya uygunluk açısından tamamen değerini kaybetmiş durumda. “
Selin onayladı: “Aynen öyle. Bu stoklar, sadece Cari Oran’ı şişirmiyor, aynı zamanda depolama ve finansman maliyeti yaratmaya devam ederek likidite krizinizi derinleştiriyor.”
Selin dosyayı karıştırdı ve ikinci bir tablo çıkardı.
“Şimdi bir de tahsilat sürelerine bakalım. Bu da Asit Test Oranı üzerinde çok etkili.”
Ortalama Tahsilat Süresi
Birinci Yıl: 58 gün
İkinci Yıl: 71 gün
Üçüncü Yıl: 96 gün
Metin Bey sandalyesinde daha da doğruldu. Endişesi yüzünden okunuyordu.
“Tahsilat süresinin bu kadar uzaması ne anlama geliyor?”
Selin başını salladı. “Metin Bey, bu tablo Cari Oran’ı düşüren stok yükünüzden bile daha tehlikeli bir trendi gösteriyor. Birinci yılda ortalama 58 günde kasaya giren paranız, üçüncü yılda neredeyse 100 günde geri dönüyor. Bu, müşterilerinize tanıdığınız vadenin sürekli uzadığı anlamına gelir. Bir nevi siz satış yapabilmek adına müşterilerinizi finanse etmeye başlamışsınız”
Tahsilat Süresinin 0.50’lik Asit Test Oranına Etkisi
“Hatırlayın, Asit Test Oranımız 0.50 idi,” dedi Selin. “Bu oranın pay kısmında, hazır değerler ile ticari alacaklarınız yer alıyordu. Cari Oran’ın aksine, Asit Test Oranı sadece likit varlıklara bakar. Ancak bu tablonuz gösteriyor ki, likit olduğunu varsaydığımız o alacaklar bile artık 96 gün sonra tahsil edilebiliyor. 96 günlük tahsilat süresi, şirketin Nakit Çevrim Döngüsünün kritik ölçüde yavaşladığını gösterir. Şirket, kısa vadeli borçlarını ödemek için bankadan sürekli yeni borç almak zorunda kalıyor; çünkü alacakları çok geç tahsil ediyor. İşte bu, ‘kâr ediyoruz ama kasada para yok’ sarmalının temel nedenidir. Tahsilat süresinin bu denli uzaması, sadece finansal baskı yaratmakla kalmaz. Aynı zamanda alacakların tahsil edilememe (batık olma) riskinin de arttığını gösterir. Bir alacak ne kadar uzun süre beklerse, o kadar ‘donuk’ hale gelir ve Asit Test Oranını yüksek gösteren 210 milyon TL’lik varlığın kalitesini düşürür.
Metin Bey derin bir nefes aldı. “Yani ne stoklarımızı hızlı nakde çevirebiliyoruz ne de müşterilerimizden vaktinde tahsilat yapabiliyoruz. Borçlarımıza karşı tamamen silahsız kalmışız.”
Nakit Döngüsü Sonucu: Paranın Hapis Cezası (154 Gün)
Selin bir nakit döngüsü örneği çizdi.
Stok Devir Süresi: 112 gün
Tahsilat Süresi: 96 gün
Borç Ödeme Süresi: 54 gün
Nakit Döngüsü = 112 + 96 – 54 = 154 gün
Selin devam etti; “Metin Bey, XYZ Tekstil olarak sattığınız her bir ürün için, hammaddeden tahsilata kadar geçen sürede, tam 154 gün boyunca finansal kaynağınızı bu iş döngüsüne bağlamak zorundasınız. Yaptığınız her satışın paraya dönüşmesi yaklaşık beş aydan daha uzun sürüyor. Bu süre, şirket sermayesinin 5 aydan daha uzun bir süre boyunca yüksek miktarda alacaklar ve donuklaşan stoklar içinde âtıl kaldığı anlamına gelir. Şirket, bu 154 günlük finansman farkını kapatmak için sürekli olarak kısa vadeli banka kredisi çekmek zorunda kalıyor”.
Metin Bey düşünceli bir şekilde masaya eğildi.
“Büyümeyi finanse etmek için bizim kasaya daha hızlı para girmesi gerekiyormuş.”
Selin sakin bir sesle devam etti.
“Asit Test Oranı yalnızca bir likidite göstergesi değildir. Operasyonel alışkanlıkları da ortaya çıkarır. Şirketin borç yönetimini, müşterilerle ilişkilerini, stok stratejisini, tedarik zinciri hızını, hatta fiyatlama politikasını bile etkileyen bir göstergedir.”
Sonra Asit Test Oranı Trendinin üç senelik değişimi gösterdi.
Birinci Yıl: 1,10
İkinci Yıl: 0,78
Üçüncü Yıl: 0,50
Selin açıklamayı genişletti.
“Birinci yıl müşterilerin ödemeleri daha düzenliydi. Stok seviyesi kontrollüydü. Tedarikçilerle yapılan anlaşmalar daha esnekti. İkinci yıl agresif büyüme kararı alınca stoklar hızla arttı. Üçüncü yıl döviz kuru dalgalandı, maliyetler arttı, alıcılar ödeme vadelerini uzattı. Siz hâlâ ciroyu artırdınız ama nakit akışı bu hızda büyümeye uyum sağlayamadı.”
Sonra bir başka örnek koydu.
“Diyelim ki hazır değerleriniz ve tahsil edilebilir alacaklarınız bir anda yüzde on düştü. Bu, alacak gecikmesi veya müşterinin zor duruma düşmesiyle olabilir. Asit Test Oranı bu durumda 0,50’den 0,45’e geriler. Beş puanlık düşüş kağıt üzerinde küçük görünür ama pratikte likidite baskısını iki kat artırabilir.”
Metin Bey finans departmanının hazırladığı raporun köşesinde küçük notu Selin’e uzattı,
Selin, “Geçen ay vadesi geçmiş alacaklar: 28 milyon TL. Bu 28 milyon TL’nin yüzde kırkı doksan günün üzerinde. Yani bu alacaklar Asit Test Oranı açısından hiç yokmuş gibi sayılmalı. İşte bu yüzden Asit Test Oranı bize ne kadar dayanabileceğimizi söylüyor. Stokları ve gecikmiş alacakları denklemden çıkardığımızda şirketin gerçek nakit direnci ortada.”
Sonra toparladı.
“Bu oran düşükse üç kritik adım gerekir.
Birincisi tahsilat sürecinin sıkılaştırılması.
İkincisi stok yaşlanma analizinin her ay yapılması.
Üçüncüsü kısa vadeli borç ödeme planlarının yeniden düzenlenmesi.”
Metin Bey sandalyesine yaslandı. Bu kez yüzündeki ifadede kaçınma değil, kararlılık vardı.
“Demek gelecek toplantıda bu sefer alacakların nasıl hızlandırılacağını konuşacağız.”
Selin dosyayı kapatırken gülümsedi.
“Evet. Alacak Devir Hızı bu hikayenin üçüncü perdesi olacak. Çünkü para şirkete nasıl giriyor sorusu dönüp dolaşıp Asit Test Oranı’nın kaderini belirler.”
Metin Bey toplantı odasından çıkarken fark etti ki bu yazı dizisinin her bölümü ona yeni bir şey gösteriyordu. Parlak ciro grafikleri bir hikayenin yalnızca başlığıydı. Ama şirketin gerçek hikayesini stokların ağırlığı, alacakların hızı, borçların gölgesi, bilanço satırlarının sessiz dili yazıyordu.
