Türkiye İhracatının Parlayan Yıldızı“Dizi Sektörü”

“Türk dizilerinin ihracatı 2024 yılında bir milyar doları geçecek.” cümlesini televizyonda duyduğumda bilgisayarda borsayı takip ediyordum. “Türkiye, televizyon dizileri ihracatında dünya çapında üçüncü büyük güç olarak kendini kanıtlıyor.” diye devam eden programın sonunu yakalamıştım. Ancak merakım gittikçe arttı ve araştırmaya karar verdim.
1974 yılında yayınlanan “Kaynanalar” ilk yerli diziymiş. İlk ihraç edilen dizi ise 1981 yılında Fransa’ya satılan “Aşk-ı Memnu” olmuş. 20 yıllık aradan sonra 2001 yılında “Deli Yürek” dizisi, bölüm başına 30 dolar gibi küçük bir rakamla Kazakistan’a satılmış ve ihracat serüveni başlamış. Ardından 2007’de Gümüş dizisinin Ortadoğu’ya satılmasıyla hareketlilik hızlanmış. Sektörün kilometre taşlarından birisi ise 2008’de Binbir Gece adlı yapımın Balkanlara satılması olmuş. 2014’te Şili’de Mega kanalının Binbir Gece dizisini ekrana getirmesi, Latin Amerika bölgesinde Türk dizilerine duyulan ilginin temelini atmış. Sonrasında Muhteşem Yüzyıl dizisiyle de bu ihracat, artan bir ivme kazanmış.
Türk dizileri, Latin ülkeleri, Ortadoğu, Doğu Avrupa, Türk Cumhuriyetleri, Asya, Rusya, Afrika, İspanya, Portekiz gibi bölgelerde ve ülkelerde yoğun talep görüyormuş.
Tanım olarak dizi ihracatı, bir dizinin dış pazardaki yayıncıya belli bir zaman zarfı için gösterim hakkının verilmesidir. Yani ithalatçı ülke, diziyi yayımlamakta ve yurtdışı yayın hakkı kime aitse ona yayın bedeli ödemektedir. Bunun önemi, yıllar önce çekilmiş bir dizinin tekrar ihraç edilebilme şansının olmasıdır.
2004 yılında 10 bin dolar olan Türk dizi ihracat geliri, 2008 yılında 10 milyon dolar, 2012 yılında 100 milyon dolar, 2015 yılında 250 milyon dolar, 2018 yılında 500 milyon dolara kadar yükselmiştir. 2022 yılında 650 milyon dolarlık ihracat hacmine ulaşan dizi ihracatının 2024 yılında bir milyar doları geçmesi öngörülmektedir. Günümüzde Türk dizileri, 170’ten fazla ülkeye satılıyor ve 800 milyonun üzerinde kişiye ulaşıyor. Dizi ihracatında ilk üç sırayı Amerika, İngiltere ve Türkiye almaktadır. Türkiye’nin diğer rakipleri ise Fransa ve Güney Kore’dir.
Covid-19 Pandemisi esnasında, Türkiye’nin büyük bir dizi arşivine sahip olması ve dünya genelinde üretimin gerçekleşemesi ile Türkiye’deki setlerin daha erken açılması, bu krizin fırsata çevrilmesini sağlamıştır.
Bölüm süresi 120-150 dakika olan Türk dizileri, dünyadaki en uzun süreye sahip yapımlardır. Türkiye’de yayınlanan bir bölümün satışı, ihraç edilen ülkeler için üçe bölünerek 45’er dakika olarak gerçekleştirilmektedir.
Kadınların tercih ettiği romantik diziler en revaçta olanlar iken komedi dizileri her ülkenin dinamiklerine göre değişen senaryolar gerektirdiği için en az tercih edilenler olmaktadır.
Yapım kalitesi, özgün ve sürükleyici hikayeler, senaryo, müzik, ışık, efektler, modern teknolojisi, oyuncu kadrosu mekanların çekiciliği, etkileyici kostüm ve makyaj stilleri, kırdan kente göç, aile içi şiddet, tarih ve doğanın birleşimini sunan ortamlar, sınıf çatışmaları, batılı yaşam tarzı tercihleri, aile, dostluk ve aşk gibi evrensel temaları ele alındığı cesur hikâye anlatımları, seyircinin merakını canlı tutan olaylar zinciri üzerine kurulması, dizilerin duygulara dokunması, Türk dizilerinin Dünya çapında başarılı olmasının başlıca sebepleridir.
Türk dizileri, özellikle Ortadoğu, Balkanlar ve Türk dilinin konuşulduğu Asya ülkelerinde çok popüler olurken, tarihsel bağlar, ortak gelenekler ve paylaşılan kültürel kimliklerle de birçok farklı bölge ile de yakınlık kurmaktadır.
Türk dizilerinin Asya ülkelerinde bu kadar talep görmesinin sebepleri arasında dizilerin daha çok kadın izleyiciler tarafından tercih edilmesi, tarih, aşk ve dram ağırlıklı konuların işlendiği dizilerin rağbet görüyor olması, güçlü karakterlerin mücadelesi ve sosyal değerler yer almaktadır.
Güneydoğu Asya pazarında ise özellikle Hindistan, Pakistan, Endonezya ve Malezya gibi ülkelerden yoğun bir talep gelmektedir. Bu bölgelerde dinsel paylaşım, dublajlı yayın ve benzer kültürel öğeler önemli başarı faktörleri olarak sıralanabilir.
Ortadoğu’da yabancı içeriğin geleneksel olarak altyazılı olduğu bir bölgede Türkçe programların Arap lehçesi ile seslendirilmesi Türk dizilerinin çok daha geniş ve çeşitli izleyici kitlesine ulaşmasını sağlamıştır. Ortadoğu’da Türk dizilerinin popülaritesindeki artışın diğer sebebi, kadınların ilgi gösterdiği, duygusal ve ahlaki çatışmaların vurgulandığı olay örgüsü ve yasak aşk ilişkilerini ele alan hikayelerin olmasıdır. Arap izleyiciler için İstanbul, İslam kültürüyle, Batı tarzının harmanlandığı cazibe merkezidir. Muhafazakâr aile yapısı, diplomatik ilişkiler, yıldız oyuncu kadrosu, göz alıcı manzaralar, lüks kostümler, güzel ve yakışıklı oyunlar, Türk dizilerini çekici kılmaktadır.
Türk dizilerinin Latin Amerika’da dublajlı yayınlanması, dizilerdeki senaryonun niteliği, dizi müzikleri, aile bağları ve toplumsal değerler gibi temel konular, zengin-fakir çatışmaları, kentleşme çabaları, duyguların vücut dili, bakışlar ya da müzikle ifade edilişi popüler olmasını sağlamıştır.
Türk dizilerinin Balkanlar’a yayılarak diğer yabancı dizilerin yerini alması bölge halkının Türkiye’ye daha fazla yakınlık duymasında etkili olmuş, bu insanların Türkiye’yi daha sık ziyaret etmesine, Türk kültürüne ve mutfağına ilgi duymasına da aracı olmuştur. Ayrıca Türkçe müziklerinin dinlenmesi, Türkçe dil kurslarının açılmaya başlanması, Türkiye’ye ziyaretlerin artması, Türk isimlerinin yaygınlaşması gibi pozitif etkileri olmuştur.
Türk dizilerinin Dünya çapında ilgi görmesi, kültür ve geleneklerimizin tanıtılmasına ve özellikle yakın coğrafyada Türkçenin popülerliğinin artarak öğrenilmesine katkıda bulunmaktadır.
Ayrıca turizm ve müzik gibi birçok sektörü de doğrudan veya dolaylı olarak etkilemiştir.
Bakalım yeni sezonda başlayan dizilerden hangileri ihracat rekorlarına imza atacak.