Yaratıcılık, Eğitim ve Yetişmiş İnsan Gücü

YARATICILIK
Yaratıcılık doğuştan gelen bir özellik olmasına rağmen öğrenmeye açık kişilerde nadiren sonradan gelişebilmektedir. Yaratıcı insanın iyi eğitimli olması bir koşul değildir, meraklı olması, hayal edebilmesi, eleştirel düşünmesi ve problem çözme gibi yeteneklere sahip olması gerekir. Bireyin kendini ifade etme özgürlüğü, çevresi, kişisel ilgi alanları ve motive olma şekli de yaratıcılığı büyük ölçüde etkiler. Bu özellikler girişimcilik ruhunu destekler, inovasyon, yeni iş modelleri, yeni ürünler ve hizmetlerin geliştirilmesini sağlayarak ülkelerin küresel rekabette öne çıkmalarına neden olur.
Sanatta, bilimde, veya teknolojide yenilikçi ve çığır açıcı işleri yapmış, eğitim almamış veya eğitimlerini yarıda bırakmış çok sayıda ünlü kişi vardır. T.Edison, M. Faradey, Wright kardeşler, N.Tesla, B. Franklin, H. Ford, L. da Vinci, J. Watt bu kişilerin yalnızca birkaçıdır. Bunlardan bazıları ilkokulu, Tesla gibi bazıları da üniversiteyi terk etmişlerdir. Klasik eğitimin olmamasının yaratıcı ve yenilikçi düşüncenin önünde bir engel olmadığını bu değerli isimler kanıtlamışlardır.
Antik çağlarda yaratıcılık felsefe, bilim, sanat alanlarında öne çıkmıştır. Felsefe ve bilimde Sokrates, Platon ve Aristoteles, matematik ve fizikde Archimedes ve Pythagoras, tıp alanında Hippokrates ve Galen, tarihçi Herodot gibi bilim insanları, alanlarında önemli katkılarda bulunmuş olanlardan yalnızca bazılarıdır.
Sümer, Mısır, Yunan ve Roma dönemlerinin yaratıcı eserleri, dönemin estetik anlayışını ve teknik becerilerini gözler önüne serer. Bu çağlarda din ve mitoloji, yaratıcı düşüncenin önemli kaynağıydı. İnsanlar, evreni, doğa olaylarını açıklamak için tanrılar, mitolojik yaratıklar ve kahramanlar yaratmışlardır. Antik Yunan destanları, Romalıların betonu bularak inşaat alanında görkemli eserler vermeleri, Antik Çin’in kağıt, barut, pusula gibi yaratıcı icatları İpek Yolu sayesinde farklı kültürlerle paylaşılmıştır. O dönemin büyük medeniyetleri, bugünkü bilim, sanat ve düşünce dünyasına yaratıcılık anlamında önemli bir miras bırakmıştır.
Ortaçağ’da, batı ülkelerinde bilim kilisenin kontrolü altındaydı, Kilisenin skolastik düşüncesi yaratıcılığa fırsat vermemekteydi, buna karşı olmanın bedeli Bruno ve Lavoisier gibi ölüm cezası alarak yaşamını yitirmek , ya da Galile gibi güçlükle kendini kurtarabilmek demekti. İslam dünyasında ise Orta Çağ, bilimde altın çağ olarak kabul edilir. Astronomi, fizik, kimya tıp alanlarında yaratıcılık öne çıkmıştır.
Yapay Zeka ve diğer dijital teknolojiler, yaratıcı süreçleri hızlandırarak daha verimli hale getirir, sanatçıların fikirlerini daha hızlı bir şekilde gerçekleştirmelerine yardımcı olur. Ancak belirli kalıp ve şablonların etkisine girilirse yaratıcılık sınırlanabilir, farklı ve özgün fikirlerin doğma olasılığı azalabilir. Buna karşın sanal gerçeklik (VR), artırılmış gerçeklik (AR) gibi platformlar, yeni yaratıcı deneyimler yaratabilir.
Bazı dinler ve sosyo kültürel yapılar bazı konularda yaratıcılığa sınırlamalar veya yasaklar getirir. Öte yandan dini ritüeller, bayramlar yaratıcılığın gelişmesine katkıda bulunurlar. Dini yapılar mimaride büyük bir yaratıcılık örneği sunarlar. Katedraller, camiler, tapınaklar önemli eserlerdir. İslam kültüründe minyatür ve kaligrafi gibi başarılı başka yaratıcı örnekler de vardır.
Sanayi Devrimi, yaratıcılığı derinlemesine etkileyen ve dönüştüren büyük bir toplumsal, ekonomik ve teknolojik süreçtir. Gelişen teknoloji sanat, edebiyat, tasarım, bilim ve mühendislik gibi alanları da etkilemiştir. Çelik sayesinde yeni estetik yapılar ortaya çıkmış, edebiyat ve resimde, işçi sınıfının kötü yaşam koşulları ve sanayi devriminin getirdiği toplumsal adaletsizlikler ele alınmış, kitle kültürü oluşmuştur.
Yenilenebilir ve sürdürülebilir enerji kaynakları ve fosil yakıt kullanımının azaltılması önemli yeniliklere yol açmıştır; akıllı şehir projelerinin, sürücüsüz ulaşım araçlarının iklim değişikliği ve çevresel kirlilik üzerinde olumlu etkileri olmuştur. Yeni iş modelleri, mikro şebekeler ve enerji ticareti gibi yeni iş olanakları ortaya çıkmıştır. Standartlaşma ve işgücü üzerindeki baskılar yaratıcılığı olumsuz etkileyebilir. Yaratıcılık ve eğitim birbirini besleyebilir, ancak biri diğerinin garantisi değildir.
EĞİTİM
Eğitim, bireyin bilgi ve becerilerini geliştirir, yaratıcı olma potansiyelini artırabilir, ancak her eğitimli insan yaratıcı değildir. Stratejik eğitim politikalarıyla yaratıcı bireyler yetiştirmek, uzun vadede toplumsal kalkınma ve sürdürülebilir ekonomik büyümenin anahtarıdır.
Küçük yaşlarda başlayan eğitim döneminde öğretmenlerin öğrencileri düşünmeye, sorgulamaya, keşfetmeye, deneme yapmaya, hata yapmaktan korkmamaya yönlendirmeleri gerekir. Eğitimde bu yaklaşıma uygun strateji uygulanabilmesi için müfredat yenilikçi olmalı, ezberci olmamalı, eleştirel düşünme desteklenmelidir. Stratejik bir eğitim politikası ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasına doğrudan katkı sağlar. Modern eğitim ile bu ortam sağlanır. Felsefe ve matematik gibi dersler müfredatın çok önemli parçasıdır. Başarısı kanıtlanmış köklü okullar ve üniversiteler desteklenmeli, diğer okullar ve üniversiteler onların düzeyine yükseltilmeye çalışılmalıdır. Eğitimde dijitalleşmeye geçilerek teknoloji aracılığıyla öğrenme dönemi ıskalanmamalıdır. Eğitim sisteminin sürekli güncellenmesi nitelikli iş gücünün gelişimine katkı sağlar, toplumsal kalkınmaya destek verir.
YETİŞMİŞ İNSAN GÜCÜ
Eğitim sistemi, bir ülkenin yetişmiş insan gücü oluşturmasının temelidir. Bu gruptaki bireyler o toplumun bel kemiğini oluştururlar. Yaratıcı kişilerin önemini daha önce vurgularken onların ağırlıklı olarak doğuştan belli yeteneklerle donanımlı olduklarını belirtmiştim, ne yazık ki sayıları tüm toplumlarda sınırlıdır.
Yetişmiş insan bilgi, beceri ve deneyime sahip, iyi eğitimli ve kültürlü kişidir. Bilgilerini yenileyerek kendisini güncel tutar, gelişmeleri yakından izler, bu kişiler kalkınma, inovasyon ve toplumsal gelişim için önemlidir. Bazıları belli konularda uzmanlaşmışlardır. Bu bireyler yetişmiş insan gücünü meydana getirerek toplumsal orta ve üst sınıfı oluştururlar, kültür, sanat, teknoloji için çok önemlidirler, teknolojik gelişmelere öncülük ederler. Doğal kaynakların korunması, yaşam boyu öğrenme gibi sorumluluklarının bilincindedirler. Liderlik, iletişim, takım çalışması gibi yöntemleri öğrenmiş, yumuşak becerileri uygulayabilecek düzeydedirler. Mavi ve beyaz yakalılar bu gruba girerler.Toplumun genel refahını artırılmasında önemli rolleri vardır. İyi yetişmiş olmaları nedeniyle bilgilerinin sınırlarının dışına çıkmakta zorlanabileceklerinden ve daha az esnek olduklarından, yaratıcılıkları kısıtlı kalabilir. Gelişmiş toplumlar geniş tabanlı orta sınıfları ile toplumsal dengeyi sağlamışlardır.
Eğitim sistemi, yalnızca akademik bilgi değil, aynı zamanda pratik becerileri de kazandırarak iş dünyasının ihtiyaçlarına uygun bireyler yetiştirmelidir. Burada prototip olarak köy enstitülerinin mantığını görmekte yarar vardır. Eğitim ve işin birlikte öğrenilmesinin toplumların çok yönlü gelişmesine büyük yarar sağlaması amaçlanmaktaydı. Engellenmemiş olsaydı bugün çok farklı bir Türkiye’de yaşıyor olacaktık.
Mesleki eğitim yetişmiş insan gücü oluşturma sürecinin önemli bir parçasıdır. Her dalda ara eleman olarak teknisyen sınıfına büyük gereksinim vardır, zenaatkarlar da bu grupta düşünülebilir. İş dünyası ile işbirliği bu elemanların varlığı ile kolaylaşır.
Yapay zeka, dijitalleşme ve otomasyon, bazı sektörlerde iş kaybına yol açar, ancak işgücünü dönüştürerek yeni işgücü fırsatları yaratır. Bazı iş türleri ortadan kalkar, yeni iş alanları ve meslekler ortaya çıkar. Bu süreç, bireylerin sürekli öğrenme ve adaptasyon yeteneklerini geliştirmelerini gerektirir. Yetişmiş insan gücünün dinamizmi buradan gelmektedir.
Yapay zeka mühendis ve uzmanları, veri bilimcileri, robotik mühendisleri, etik danışmanlar, dijital dönüşüm liderleri, dijital okuryazarlık, siber güvenlik uzmanları, bulut bilişim uzmanları, çevre bilimci ve mühendisleri, sürdürülebilir enerji uzmanları gibi. Otomasyon rutin işleri devralırken, insanlar daha stratejik, yaratıcı ve problem çözme odaklı görevlerde çalışabilirler. Duygusal zeka (EQ) ve yumuşak beceri konusunu özümsemiş ve deneyim kazanmış yöneticiler daha başarılı olmaktadırlar.
Yaratıcılık, eğitim ve yetişmiş insan gücü, toplumların kalkınması ve ekonomik büyümesinde kritik bir rol oynar. Eğitim sistemlerinin yaratıcı düşünmeyi ve problem çözme becerilerini özendirmesi, yetişmiş insan gücünün gelişimine büyük katkı sağlar. Sürekli eğitim ve yaşam boyu öğrenme fırsatlarının artırılması, küresel rekabette öne çıkmak için zorunludur. Geleceğin iş dünyasında başarılı olmak için, yalnızca teknik bilgi değil, aynı zamanda eleştirel düşünme, uyum sağlama ve liderlik gibi yetkinliklere sahip bireyler yetiştirmek, sürdürülebilir kalkınma için çok önemlidir.
Gelişmiş ülkeler, eğitimine yatırım yapmadıkları başka ülkelerin yetişmiş insan gücünü, kendilerine çekmek için uğraşmakta ve sağladıkları olanaklarla başarılı olmaktadırlar. Oysa gelişmekte olan ülkeler bu değerleri yetiştirmek için büyük zaman ve para sarfetmektedirler. Koşullar ne olursa olsun bu beyinlerin gidişi engellenmeli, tersine beyin göçü sağlanmalıdır. Ülkemiz özelinde bu sağlanabilirse, uzun yıllardır içinde bulunduğumuz “Gelişmekte olan Ülke” kategorisinde olmanın üzüntü ve ezikliğinden kurtulma şansına biraz daha yaklaşabileceğimiz umudunu taşımaktayım.